Kearney Türkiye/ Okutur: Küresel kömür ve doğalgaz fiyatları kışa doğru bir miktar gevşese de eski seviyelerine dönmeyecek

Uluslararası piyasalarda petrol, kömür ve doğalgaz fiyatlarında patlama derecesinde artışlar gözleniyor. Bu alandaki gelişmeleri ve beklentileri uluslararası danışmanlık şirketi Kearney’in Türkiye Ülke Lideri ve Şirket Ortağı Onur Okutur'a sorduk.

Onur Bey, enerji fiyatlarına neler oluyor böyle?

Yeni modern dünyada her şey birbirini tetikliyor. COVID pandemisinin ilk çıktığı zamanlarda düşen taleple herkes en pesimisttik senaryo ile pozisyonunu aldı. Aşının da yaygınlaşmasıyla, ertelenen talep beklenenden daha hızlı şekilde dünya ekonomisine etki etmeye başladı. İnsanlar daha rahat tüketmeye geri döndüler ve bu tüketime ürün yetiştirmek için fabrikalar çok daha hızlı çalışmak zorunda kaldı.

Artan talebi karşılayacak yeterli arz yok muydu?

Çin’in enerji talebinin çok hızlı artmasıyla, toparlamanın bu kadar hızlı olacağını öngörmeyen diğer piyasa aktörleri ellerindeki stokları eritmeye başladı. Gerek Avrupa’da gerekse Amerika’da doğalgaz depolarındaki stok seviyeleri düştü. LNG gemileri filolar halinde Çin'e gaz yetiştirmeye başladılar.

Bu gelişmeler diğer coğrafyaları nasıl etkiledi? Avrupa şu an bir enerji krizinin ortasında. Eylül ayında olmamıza rağmen, inanılmaz ölçüde yüksek elektrik ve doğalgaz fiyatları oluşmaya başladı. Geçen hafta İspanyada megavatsaati (MWh) 150 Euro’nun üzerinde fiyatlar oluştu. İngiltere’de 200-220 Euro’yu görmeye başladık.

Tüm bu gelişmeler Türkiye’yi de etkiledi elbette. Enerji Piyasaları arı İşletme AŞ’nin (EPİAŞ) verilerinlerinde de bunları gördük. Gün Öncesi Piyasası’ndaki elektrik fiyat ortalamamız genelde 35 Euro civarınvarındayken son iki ayda yaklaşık k 5055 Euro seviyelerine çıktı. Tabii abii bunların arkasında fiyat oluşuşumunu etkileyen farklı mekaniznizmalar da var.

Anormal ya da spekülatif bir yönü yok bu gelişmelerin?

Önce şunu söyleyeyim. Kömür ür fiyatları da pandemi öncesinin in 3.5 katı seviyeleri gördü. Burada da spekülasyon sayılabilecek birkaç noktadan söz edildiğini duyuuyuyoruz elbette. Kuzey Akım 2 projesindeki gecikmelerin yol açtığı etkiler bunların başında geliyor. Sonra, ABD’nin Rusya’ya ve Çin’e karşı aldığı bazı pozisyonlar, bunlar da piyasaları paniğe sürükledi deniliyor. O kadar da spekülatif bir konu sayılmaz aslında.

Hazırlıksız yakalanan depolama tesislerini biraz açar mısınız?

Avrupa’daki doğalgaz depolarındaki ürün stokları, bir önceki sene ile karşılaştırdığımızda inanılmaz düşük seviyede. Bunda, yavaş geçen bir yazdan sonra şirketlerin pozisyon almakta gecikmesi etkili oldu. Sert bir kışın bekleniyor oluşu şu anda sadece enerjide değil ısınmada da talebi, ilgiyi arttırdı, bunun yol açtığı panik de fiyatları etkileri diyebiliriz.

Mevcut yüksek fiyatlar ne kadar kalıcı sizce?

Piyasa aktörleri mevcut seviyelerin ne kadar devam edeceğine ilişkin farklı beklentiler içinde. Bu konuları hem bazıları müşterimiz olan piyasa aktörleriyle hem de çeşitli uzmanlarla konuşuyoruz. Herkesin üzerinde mutabık kaldığı bir değerlendirme yok. Zaten bunu söylemek için henüz çok erken sanki. Çünkü daha kışa tam girilmedi. Ama kesin olan bir şey var, o da önümüzdeki yakın vadede hem doğalgaz, hem elektrik ve hem de kömür fiyatları geçen seneki seviyelerin üzerinde olacak.

Son dönemdeki ani ve sert fiyat artışlarına bakılınca, bütün sektörün beklentisi, önümüzdeki dönemde bir miktar da olsa fiyatlarda bir geri çekilme yaşanacağı yönünde. Bunun da kışa girildikçe görüleceğini düşünüyorum. Kışın beklenildiği kadar soğuk geçmeyeceği görüldükçe, belki ekonomilerin planlandığı ya da beklendiği ölçüde büyümeyeceği anlaşıldıkça... Beyaz eşya, elektrikli ev aletleri ya da başka ürünlere talebin çok çok artmadığını gördükçe piyasanın normale döneceğini düşünüyorum.

Enerji arzının artması da fiyatları gevşetmez mi?

Genelde enerji, özelde de elektrik, arzı bir anda artabilecek bir konu değil. Birincil enerji kaynağı fiyatları şu anda pek çok elektrik santralinin çalışmasını imkansız kılacak ölçüde yüksek. Hammadde o derece yükselince Türkiye elektrik piyasasındaki fiyatlar da yukarı çıktı haliyle ama emtia fiyatlarındaki artışı birebir yansıtacak ölçüde yukarıda da değil.

Elektrikte gösterge niteliğindeki piyasa takas fiyatı, tavan fiyat seviyesinde seyrediyor. O yüzden yakın zamanda fiyatları aşağı çekecek bir arz artışı öngörmüyoruz. Ancak hem elektrikte tavan fiyat uygulaması hem de doğalgazda BOTAŞ’ın fiyat uygulamaları nedeniyle sistemde biriken bir enerji var. Önümüzdeki dönemlerde tarifelerin güncellenmesi ile ya da Enerji Borsası’nda, EPİAŞ tarafında bazı uygulamaların düzenlenmesi ile olabilir, bu basınç bir şekilde dışarı çıkacak ve son tüketiciye yansıyacak diye düşünüyoruz.

Türkiye’yi gazsız bırakmamak için her kış olduğu gibi ilave talep spot LNG ithalatı ile karşılanmak durumunda tabii. Bu maliyet artışının bir şekilde piyasaya yansıtılması gerekiyor. Geçmişten de henüz tarifelere yansıtılmamış maliyet artışları vardı. 1 Ekim’de tüm artışlar olduğu gibi mi yansıtılır, yani yüklü bir yansıtma mı olur yoksa yılbaşına kadar kademeli bir artışla mı piyasaya yansıtılır bunu hep beraber göreceğiz.

Elektrik tedarikçinizle yakın temasta kalın
Demir çelik, çimento ve otomotiv gibi enerji yoğun sektörlerdeki aktörlerin enerji harcamalarını iyi yönetmelerini öneren Onur Okutur, “Büyük tüketiciler çok dikkat etsinler. Çünkü enerji maliyetlerinde artış bekleniyor. Sanayicilere bu maliyet artışlarını da düşünerek pozisyon almalarını öneririz. Sanayiciler, elektrik tedarikçileriyle yakın iletişimde kalsınlar. Kontratların yenilenmesinde, iki tarafı da mutsuz etmeyecek şekilde yeni fiyat uygulamasına gidebilirler” dedi.

Tüketici, üretici ve kamu diyaloğu şart
Onur Okutur, geçtiğimiz günlerde İngiltere’deki en büyük gaz tedarikçilerinin bir araya gelerek “gaz fiyatları kötüye gidiyor, tüketiciye de yansıyacak” diye hükümeti uyardıklarını hatırlatarak “Türkiye’de de enerji yoğun sektör temsilcilerinin, elektrik piyasası oyuncularının ve düzenleyici kurumun şeffaf bir şekilde konuşup bu maliyetin en az zararla nasıl yansıtabileceğini konuşması gerekiyor. Yani üretici, tedarikçi ve kamu diyaloğu büyük fayda sağlar” diye konuştu.

Artışlar elektrik ve gaz tarifesine yansır
Onur Okutur, enerji fiyatlarındaki artışların 1 Ekim’de 3 aylık elektrik ve aylık gaz tarifelerine nasıl yansıyabileceği sorusu üzerine “Öncelikle bu bir yatırım tavsiyesi değildir. Kur artışları ile enerji fiyatlarındaki artışların tarifelere yansıtılması gerekiyor. Boru gazı kontratlarımızda fiyatlar kısmen belli ancak önümüz kış, ısınma amaçlı ilave talep söz konusu.”