Kontrol Dışı Arz – Tedarik Zinciri Faktörü ve Politika Uygulaması Dengeleri (Enver Erkan/Tera Yatırım )

https://terayatirim.com/arastirma/makro-perspektif/270120221314

Kontrol Dışı Arz - Tedarik Zinciri Faktörü ve Politika Uygulaması Dengeleri

Enflasyon kaynağı… Ortada dönen enflasyonun para dolaşımından kaynaklı bir talep enflasyonu olmaması, arz kaynaklı bir maliyet enflasyonu olmasından dolayı, para politikası etki alanında aşırı marjinalliğin de yarardan çok zararı olabilir. Aşırı gevşekliğin yönetilmesi zorlaşan enflasyona, aşırı sıkılığın ise ekonomide sert dönüşe sebep olma potansiyeli, ince ayarlamalarda para politikası hatası faktörüne dair de yüksek bir sapma aralığına sebep olabilir.

Tedarik konusu… 2020 ve 21'i içine alan Covid kaynaklı kriz unsurları, lojistikteki tıkanıklıklar, artan hava taşımacılığı ve navlun maliyetleri gibi etmenler enflasyonun maliyet bacağının hızlı bir şok geçirmesine neden oldu. Coğrafi sıkıntılar, bariyerler, ticaret anlaşmazlıkları, doğal afetler gibi etmenler dönemler içinde bu kısılmalara neden oluyor. Mesela Covid krizi olmasaydı da Trump döneminden gelen Çin ve ABD anlaşmazlığı tedarik kısıntılarında yeni kaynaklar aranmasına neden olacaktı. Pandemi süreci hızlandırdı. Genelde bu tarz sıkıntılar, temel mal kaynağı Asya olmasından dolayı o taraflarda bir sorun olduğu zaman ortaya çıkıyor. En azından son 10-15 yılda küresel üretim ağı Uzak Asya'ya kaydığından beri bu böyle. Emek, ucuz işgücünde Çin, Tayland, Vietnam vs. öndeyken, yüksek teknolojide işin kaynağı Japonya, Güney Kore ve biraz da son yıllarda Çin'de. Çin halen kapanmaları mesela çok sert uyguluyor. Veya enerji krizinin de şu anda fabrika üretimi açısından merkezi konumunu düşünecek olursak, Ukrayna geriliminden ötürü Rusya'nın yedeklenememesi durumu da arz açığı yaratacak. Depreme, tsunamiye, salgına, savaş risklerine, her şeye duyarlı bir mal tedarik zinciri durumu var.

Dengeler… Reel GSYİH, pandemi öncesi eğiliminin oldukça üzerindeyse, bu, toplam talebin çok yüksek olduğunu ve para politikası yapıcılarının frene basmayı düşünmesi gerektiğini gösterir. ABD reel GSYİH'si pandemi kaynaklı çöküşten toparlandı ve 3Ç21'de pandemi öncesi seviyesinin üzerinde mütevazı bir seviyede kaldı. Covid hiç olmasaydı, bu seviyelerin çok daha üzerinde olacaktı. Zaten şu an uygulanan geniş poliitkayı getiren de Covid krizinin ekonomi üzerindeki şok etkisiydi. Covid'den kaynaklı kriz etkisini kaybettiği ve ekonomi yeniden büyümeye geçtiği için bu denli bir genişlemeye, söz konusu perspektiften bakıldığında, gerek kalmamıştır.

Enflasyonun ısınmasında ise; toplam arzın tamamen toparlanması söz konusu olamadı ve bu dönemde hanehalkları pandemi öncesi seviyesine yakın bir talep oluşturmaya başladılar. Talep, pandemi olmasaydı da yüksek olacaktı, bu yüzden pandemideki şok etkisinden sonra gelirler yeniden kriz sonrasında artmaya başlayınca talep yeniden toparlanmış oldu. Ancak temel olgu şu; arz kaynaklı sıkıntılar tedarikçi teslimat sürelerini uzattı ve piyasada mal kıtlığına ve firmalarda stok yetersizliğine neden oldu. Büyüme açısından olumsuzluğu, hem üretimin hem de talebe yetişemeyen arzdan dolayı siparişlerin, satın almaların azalmasıdır. Aslında geniş pencereden bakıldığında, PMI'ın içeriğini oluşturan kalemler bunlar. Üretim ve ulaşım kesintilerinden kaynaklanan kıtlıklar ile aşırı talepten kaynaklanan kıtlıklar arasında da teknik olarak fark var ve ağırlık merkezine hangisinin yerleştirileceğine karar vermek zor. Talep için olan ilacı maliyet kaynağına tatbik etmeye kalkarsanız, ilaç işe yaramayıp asıl hastalığı iyileştiremeyebilir. Politika kararı vermek bu yüzden zordur. Model dinamik ilerlemek ve veriye bağlı olmak zorunda.

Sonuç? Covid salgını başladığından beri çok sayıda üretim kesintisi oldu. İlk küresel kilitlenmeler, üretimi sarstı ve üreticiler, ulaşım ağları ve perakendeciler için büyük zorluklar yarattı. O zamandan beri, fabrikaların ve limanların COVID kaynaklı geçici olarak kapanmasına doğal afetler ve enerji kıtlığı da eklendi. Arz tarafının normal talep seviyelerini karşılayamaması kadar mallara olan aşırı talep de bu esnada sorun yarattı. Enflasyonun temel itici güçleri ise, faiz artışlarına karşı o kadar hassas olmayabilir. Daha sıkı para politikası mesela Covid'i bitiremez veya üretim kesintilerini çözemez. Fed, faizlerle şunu yapabilir: dayanıklı mallar ve konut gibi faiz oranına duyarlı belirli sektörlerde talebi baskı altına alma, aynı zamanda enflasyon beklentilerinin istikrarsızlaşmasını önlemek.


 Enver Erkan
 Araştırma - Başekonomist
 Tera Yatırım Menkul Değerler A.Ş.
  www.terayatirim.com
                                 
                                  ***
                               Yasal Uyarı
 
  Burada yer alan yatırım bilgi, yorum ve tavsiyeler yatırım danışmanlığı kapsamında değildir.Yatırım danışmanlığı hizmeti ; aracı kurumlar, portföy yönetim şirketleri, mevduat kabul etmeyen bankalar ile müşteri arasında imzalanacak yatırım danışmanlığı sözleşmesi çerçevesinde sunulmaktadır.Burada yer alan yorum ve tavsiyeler, yorum ve tavsiyede bulunanların kişisel görüşlerine dayanmaktadır.Bu görüşler mali durumunuz ile risk ve getiri tercihlerinize uygun olmayabılır.Bu nedenle, sadece burada yer alan bilgilere dayanılarak yatırım kararı verilmesi beklentilerinize uygun sonuçlar doğurmayabilir.