Makro Perspektif - Enflasyonun Nedenleri ve Sonuçları (Enver Erkan/Tera Yatırım )

Enflasyonun Nedenleri ve Sonuçları

Enflasyon ve yaşam maliyeti… Yaşam maliyeti son aylarda keskin bir şekilde arttı ve yiyecek ve içecek fiyatları da bir istisna değil; Dünyanın en gelişmiş ekonomilerinde market alışverişi yaparken nasıl tasarruf edileceğine dair tavsiyeler artık yaygın. Gıda bankalarında da talep artıyor ve artan enerji fiyatlarıyla birlikte bazı insanlar sofraya temel öğünleri koymakta zorlanıyor. Gıda güvensizliği seviyelerinin daha da artması muhtemeldir ve bu durum, satın alma gücü hızla düşenleri daha fazla desteklemek için dünya çapındaki hükümetlere baskı yapmaktadır.

 
Global ekonomilerde enflasyon durumu… Kaynak: World Economic Forum, IMF

Global enflasyon eğilimi ve faizler… Ocak ve Haziran 2022 arasında, gözlemlenen her ülkede ortalama yıllık enflasyon oranı yükseldi. Haziran 2022'de, ankete katılan ülkeler arasında (aşağıdaki tabloya bakınız), enflasyon oranı %15,9 ile Rusya'da en yüksekti. En düşük oran, 2027 yılına kadar %2 civarında kalacağı tahmin edilen Çin’de %2,5 ile görüldü.

2022'de merkez bankaları, Çin ve Japonya hariç, grafikte ele alınan her ülkede faiz oranlarını artırdı. Merkez bankası faiz oranı, enflasyonu yönetmeye çalışmak için kullanılan başlıca araçlardan biridir: düşük oranlar enflasyonun yükselmesine yol açarken, yüksek oranlar genellikle enflasyonun düşmesine yol açmalıdır. Enflasyonun Ocak-Haziran 2022 arasında büyük oranda artması nedeniyle merkez bankaları enflasyonu yavaşlatmak için faiz oranlarını yükseltti.

 
Başlıca ülkelerin enflasyon ve Merkez bankası faiz oranları… Kaynak: IMF

Talep ve girdi etkisi… Mal talebindeki olağanüstü artış yakaladık, aslında mal arzındaki artış da olağanüstü gerçekleşse bu bir fiyat sorunu oluşturmazdı. Ancak mallara olan talep o kadar olağandışıydı ki arzı boğdu ve talep arzdan fazla olduğunda ya kıtlık yaşarsınız ya da fiyat artışları alırsınız. Elimizde ikisinin bir karışımı vardı, ancak talepteki bu artışın bir kısmı fiyatları yükseltti. Şimdi, bu azalmaya başladı çünkü Örneğin, ABD'de veya başka bir yerde televizyon fiyatlarına bakarsanız, geçen yıl yükseliyorlardı ve şimdi düşüyorlar, şimdi aslında negatif enflasyona sahipler. Bu yüzden bir düzeltme görmeye başladık, ancak enflasyonu artıran kalıcı etkiler hala var.

Ukrayna'daki savaş ekonomik yıkıma yol açana kadar talebe dayalı enflasyon azalmaya başlamıştı. Çok trajik olan her türlü insani sonuç var, ancak aynı zamanda ekonomik bir sonuç da var ve bu, Rusya'nın aslında bir ekonomi olarak, emtialarda önemli olmasından ileri gelmektedir. Bu, kısmen arz kısıtlamaları olduğu için - ya Ukrayna'da ekinler için ekim mevsiminin sınırlı olması ya da örneğin şirketlerin Rus petrolünü satın almaya daha az istekli olması nedeniyle - emtia fiyatlarının yükselmesine neden oldu, ama aynı zamanda bir risk de oluştu.

Bir varil ham petrolün fiyatının yiyecek, uçak bileti, benzin vb. şeyler için girdi etkisi anlamında sonuçları vardır - çünkü bunların hepsi yakıta bağlıdır. Arabanızın deposuna bir varil ham petrol dökmezsiniz. Ancak yakıta bağlı olan yiyecek, benzin, uçak biletleri vb. için para ödüyoruz. Gelişmiş bir ekonomide, gıdaya harcadığımız paranın sadece %15-20'si aslında gıdaya gidiyor. Harcadığımız paranın çoğu, dağıtım ve işleme, perakendecilik ve reklamcılık olan iş gücüne gidiyor. Bütün bunlar, somun ekmeğimize harcadığımız tutarın aslında o kadarının çiftçiye gitmediği ve diğer birçok fiyat faktörünün etkili olduğunu göstermektedir.

 
Ocak 2019'dan Mart 2022'ye kadar dünya çapında tüketici fiyat endeksi yıllık enflasyon oranı… Kaynak: Statista

Enflasyon zirve yaptı mı?

• Azalan talep: Geçen yıl olağanüstü talep nedeniyle fiyatların yükseldiği alanların çoğunda şimdi enflasyon oranının düştüğünü görüyoruz. Bazı durumlarda, enflasyon oranı negatife bile dönmüştür. Bu, 2022 sonuna kadar daha fazla malın başına gelecek. Olağanüstü talep azaldıkça, olağanüstü fiyatlar da azalacak.
• Baz etkileri: Enflasyonun fiyatlandırılmasının en yaygın yolu, fiyatların yıldan yıla değişmesidir. Bu, her zaman alıntıladığımız yıldan yıla enflasyon oranının bize sadece bugünkü fiyatları değil, aynı zamanda bir yıl önceki fiyatlarımızı da anlattığı anlamına geliyor. Yani bu yılın Mart ayında söylediklerimiz Mart 2022'deki normal bir ekonomideki fiyatlar ile Mart 2021'deki kilitli bir ekonomideki fiyatlar ile karşılaştırılıyor. Tabii ki, normal ile karantinayı karşılaştırıyorsanız, fiyatlarda bu yıl boyunca oldukça büyük olacak bir değişiklik anlamına geliyor. Haziran ayından sonra ise, mesela Haziran 2022'deki normal bir ekonomi ile Haziran 2021'deki normal bir ekonomi karşılaştırma konusu oluyor. Ve bu noktada fiyat değişikliği açıkça daha az dramatik olacak. Böylece yıllık enflasyon oranı düşecek.
• Ücret maliyetinden fiyata spiral: Şu anda ücret maliyetlerinin gerçekten enflasyonist bir şekilde arttığını görmüyoruz. Gelişmiş bir ekonomide ücretler enflasyonun yaklaşık %70'i kadardır. Ücret maliyetleri ile ücretler arasındaki ayrım önemli bir ayrımdır. İnsanlara daha çok çalıştıkları için daha fazla para ödeniyorsa, bu enflasyonist değildir. Çoğu ekonomide insanlar daha çok çalışıyor. Genel olarak gelişmiş ekonomilerde ekonomik çıktı, GSYİH pandemi öncesi seviyelerin üzerindedir, ancak istihdam pandemi öncesi seviyelerin altındadır. Bu, daha fazla üreten daha az insan olduğu anlamına gelir.

Sonuç? Benzin fiyatlarındaki düşüş iyi haber olsa da, yaşam maliyetleri hala acı verici derecede yüksek, bu da birçok kişiyi kredi kartlarına yükleme yapmaya ve para biriktirmeye zorluyor. Sorun geriye dönük enflasyon veya mevcut seviyelerle ilgili değil, daha çok enflasyonun altında yatan nedenlerle ilgilidir. Bu, yapışkan kalemlerin ana belirleyici etkiyi göstereceğini açıkça göstermektedir. WTI petrolündeki düşüş enflasyondaki düşüş açısından olumlu olacaktır. TÜFE verileri ise manşet bir düşüşe işaret etmek yerine petrol fiyatlarından bağımsız bir gerileme sağlamalı. Temel göstergelerin, manşet enflasyon düşse bile, bir süre daha inatla sağlam kalacağını tahmin ediyoruz.

 https://www.terayatirim.com/arastirma/makro-perspektif/240820221313

 Enver Erkan
 Araştırma - Başekonomist
 Tera Yatırım Menkul Değerler A.Ş.
  www.terayatirim.com
                                 
                                  ***
                               Yasal Uyarı
 
  Burada yer alan yatırım bilgi, yorum ve tavsiyeler yatırım danışmanlığı kapsamında değildir.Yatırım danışmanlığı hizmeti ; aracı kurumlar, portföy yönetim şirketleri, mevduat kabul etmeyen bankalar ile müşteri arasında imzalanacak yatırım danışmanlığı sözleşmesi çerçevesinde sunulmaktadır.Burada yer alan yorum ve tavsiyeler, yorum ve tavsiyede bulunanların kişisel görüşlerine dayanmaktadır.Bu görüşler mali durumunuz ile risk ve getiri tercihlerinize uygun olmayabılır.Bu nedenle, sadece burada yer alan bilgilere dayanılarak yatırım kararı verilmesi beklentilerinize uygun sonuçlar doğurmayabilir.